De magie van de Efteling hoort in de Efteling blijven
Voor magazine Wonder spraken we drie leden van Team Erfgoedbeheer over hun passie voor de geschiedenis van de Efteling. Lees hier het hele interview!
Van links naar rechts: Architectonisch Ontwerper Ronald Donkers, Archivaris Gerrie van Dongen en Vakman Specialist, Decoratie & Vormgeving Patrick van den Nieuwenhuizen.
Het onverwachts vinden van een bijzonder Efteling-item klinkt bijna als een sprookje. Toch gebeurt het nog regelmatig dat er unieke Efteling-objecten worden toegevoegd aan de collectie.
Sinds wanneer is het Team Erfgoedbeheer actief?
Gerrie: “Al zo lang de Efteling bestaat, worden er spullen verzameld door medewerkers met hart voor historie. Vooral oud-collega Aart Waltman was hier destijds heel fanatiek, maar ook heel zorgvuldig, mee bezig. Daarom beheerde hij in die tijd het Rekwisietenmagazijn. Na zijn pensioen in 2009 verslofte het erfgoedbeheer enigszins. In de jaren daarna merkten we dat er weleens unieke objecten van de Efteling werden aangeboden in het verzamelcircuit. Dat was voor ons reden om een team te vormen dat zich samen hard kon maken voor het bewaren van items, die specifiek voor of door de Efteling zijn gemaakt.”
Patrick: “De magie van de Efteling hoort immers in de Efteling te blijven. In 2012 kregen we goedkeuring en een jaarlijks budget van de toenmalige directeur Olaf Vugts. Inmiddels bestaat ons team uit vijf mensen. Naast Gerrie, Ronald en mezelf werken ook vakman Decoratie & Vormgeving Roland Verhagen en Aukelien Pennings, medewerker Archief, met ons mee.”
Wat is jullie taak precies?
Gerrie: “Ons team zorgt ervoor dat de objecten, die exclusief voor de Efteling zijn gemaakt en daardoor onvervangbaar zijn, veilig bewaard worden. Samen met documenten, foto’s, films, geluiden, tekeningen vormen ze het erfgoed van de Efteling. Het is niet de bedoeling om deze spullen in de opslag te houden. We verzamelen alles juist, zodat we de spullen kunnen tentoonstellen, uitlenen of hergebruiken. Zo is het Efteling Museum volledig opgebouwd uit unieke en waardevolle items, die in de in de loop der jaren verzameld zijn vanuit het erfgoedbeheer.”
Wat een klus, hoe zijn jullie begonnen?
Gerrie: “In eerste instantie zijn we in kaart gaan brengen wat er in Efteling al aanwezig was en waar het stond. We hebben onder andere het Rekwisietenmagazijn onder de attractie Vogel Rok helemaal leeggehaald en schoongemaakt. Alleen de spullen, die echt van belang zijn voor onze historie, zijn teruggezet. We hebben elk object gefotografeerd, genummerd en omschreven in een beheersysteem. Nu kunnen we items gemakkelijk terugvinden. Nog steeds hebben we niet álle spullen in kaart kunnen brengen. Het volgende project is de objecten te archiveren, die verspreid in de Efteling liggen in werkplaatsen en op kantoren. Alles mag gewoon blijven waar het nu is, we willen alleen weten wat er is en waar het staat.”
Objecten, die exclusief voor de Efteling zijn gemaakt en daardoor onvervangbaar zijn, worden veilig bewaard.
Hoe maak je de afweging welke items je wel of juist niet bewaart?
Ronald: “Het is niet altijd gemakkelijk om een besluit te nemen, het gaat tenslotte over de geschiedenis van ons park. We bewaren met name de Efteling-specifieke zaken. Bij de inventarisatie kwamen we een oude Fakir tegen, die destijds in de Efteling gemaakt is. Daar hoeven we niet over na te denken, die hebben we natuurlijk bewaard.”
Gerrie: “In sommige gevallen is het beter om er een mooie fotoreportage van te maken, zeker omdat we ook rekening moeten houden met de beperkte opslagruimte."
Vinden jullie nog steeds unieke items?
Ronald: “Het grappige is dat er nog steeds veel objecten in het park staan, waar wij geen weet van hebben. Toen we in 2015 het sprookje Pinokkio gingen bouwen in het Sprookjesbos, stond op de plek, waar nu Geppetto’s huisje staat, een oud horecapuntje: In de Noordpool. Gewoon een leeg huisje dachten wij. Tot onze verrassing stond er een heel mooi oud 3D Efteling-wapen in. Dit wapen is in 1972 ontworpen door Anton Pieck en staat ook afgebeeld op de Efteling dukaten. We hebben de spinnenwebben eraf gehaald en hem een mooi plekje gegeven in ons Rekwisietenmagazijn. Sommige dingen zijn echt van onschatbare waarde en dat weet niet iedereen. Zo hebben we een bepaald orgeltje kunnen redden van de verkoop voor een goed doel. Het ging hier om een Wellerhausorgel uit 1903, die in 1979 aangeschaft was door de Efteling. Wat niemand wist is dat het orgeltje, zelfs in slechte staat, wel ruim tweeëneenhalve ton waard is!”
Patrick: “In 2018 is de grot van Sneeuwwitje opnieuw opgebouwd. Bij de renovatie kwamen we fossielen tegen, die verwerkt waren in de oorspronkelijk grot uit 1952. Dat was wel een leuke verrassing! Zeker wanneer er gesloopt gaat worden, is het voor ons verstandig om daarbij te zijn. Niet alleen omdat ze vroeger vaak gewoon over de originele delen heen bouwden, maar ook om te ontdekken hoe alles destijds is opgebouwd. Daar halen wij weer nieuwe inspiratie uit.”
Dit zeer waardevolle Wellerhaus orgel werd net op tijd gered van de verkoop.
Zijn jullie er als de kippen bij als er een verbouwing wordt aangekondigd?
Ronald: “Waar we voorheen echt achter de projecten aan moesten rennen, komen de collega’s nu naar ons toe. Team Erfgoedbeheer houdt wel altijd de ogen en oren open. Heel soms gaat het ook nog wel eens mis. De Octopus uit PandaDroom is per ongeluk weggegooid. Dan vissen we dus letterlijk achter het net en balen we.”
Patrick: “Zelfs bij de sloop of verbouwing van een attractie zijn we kritisch. Je hoeft niet álles te bewaren. Zolang je maar de verschillende onderdelen veilig stelt, die de sfeer goed weergeven. Bij De Oude Tufferbaan bijvoorbeeld hebben we ervoor gekozen om slechts drie T-Fords te bewaren. De andere wagentjes zijn vernietigd, zodat ze niet verhandeld konden worden. Datzelfde geldt voor de karretjes van de Bob, ook daar zijn er maar een paar van bewaard. Eén bobslee heeft wel een heel bijzondere plek gekregen: hij is vanwege het 25-jarig jubileum van Algemeen Directeur van de Efteling Fons Jurgens in zijn tuin gehesen!”
Ronald: “Van de Polka Marina is een deel van de omheining en bebording bewaard. De gigantische walvis is er ook nog. We willen deze graag een nieuwe bestemming geven, maar dat kan niet zomaar. Hij past niet in het magazijn en kan ook niet dienen als speeltoestel bijvoorbeeld, want het is niet veilig om er op te klimmen. Tegelijkertijd is het zo’n iconisch object, dat het ons zwaar valt om de walvis weg te doen. We stellen die beslissing dus nog even uit.”
Vakman Specialist, Decoratie & Vormgeving Patrick van den Nieuwehuizen in het Rekwisietenmagazijn.
Wat gebeurt er eigenlijk met alle spullen?
Ronald: “We vinden het fijn als objecten een nieuwe bestemming vinden. Zo zijn de oude kroonluchters en de lantaarns van Restaurant Het Witte Paard bij de laatste renovatie weer teruggeplaatst. Ook in Symbolica staan enkele erfgoedstukken: de sierlijke zuilen, die bij Koning Pardulfus in de Koningszaal staan, stonden eerst in ons magazijn. Oorspronkelijk waren deze aangeschaft voor het Efteling Theater.” “En bij Baron 1898 staat een oud las-apparaat, dat eigenlijk weggegooid zou worden,” vult Patrick aan. “Super toch dat gasten er dan alsnog van kunnen genieten?”
Gerrie: “Natuurlijk mogen collega’s ook objecten lenen om de kantoren mee aan te kleden. Een oud EHBO-bordbijvoorbeeld, of een carrouselpaard of een paddenstoel uit het Sprookjesbos. Het verschil met vroeger is dat we nu van elk voorwerp registreren waar het naar toe gaat.”
Patrick: “Ook bij televisieseries zijn in de decors altijd veel props en erfgoedstukken gebruikt. En voor de aankleding van buffetten en evenementen. Daarvoor is het echt ideaal om zo’n grote collectie te hebben.”
Ronald: “Grotere objecten worden ook uitgeleend. Villa Pardoes heeft de witte olifant, die vroeger bij het kinderbad stond, in bruikleen. En je komt er bijvoorbeeld ook een karretje van de Bob tegen.”
Ook op Kantoor Raveleijn staan props en erfgoedstukken ter decoratie.
Zoek je van elk gevonden voorwerp de herkomst uit?
Gerrie: “Daar is met name Patrick heel goed in. Vaak zijn de objecten gemaakt op de afdeling Decoratie en Vormgeving. Hij kent meestal ook de mensen die het toen gemaakt hebben, ook al werken die niet meer bij de Efteling. We roepen dus ook wel eens de hulp in van oud-collega’s, de Efteling-gouwen.”
Patrick: “Zeker als we elektronica vinden, zoals een oude bandrecorder, checken we juist bij de oud-medewerkers of het een speciaal exemplaar is en waarvoor deze gebruikt werd.
Ronald: “Bij het leeghalen van de oude technische ruimte boven De Indische Waterlelies, hebben we ook hulp ingeroepen. Vroeger werd die ruimte gebruikt voor de besturing van het hele Sprookjesbos. In de loop der jaren zijn de apparaten steeds kleiner geworden en werd deze ruimte steeds meer als opslag gebruikt. Het zat echt tot de nok toe gevuld met allerlei apparatuur. En ja, daar zaten echt hele bijzondere dingen bij. Om het juiste te kunnen bewaren vragen we soms oud-medewerkers terug naar Efteling. Zij vertellen ons wat voor welke attractie gemaakt was en waarvoor het diende. Die verhalen hebben we natuurlijk óók vastgelegd.”
Gerrie: “In die ruimte stonden ook apparaten, die niet specifiek gemaakt waren voor de Efteling. De Efteling-gouwen hebben voor deze apparaten een nieuwe bestemming gevonden en de opbrengst van deze verkoop gedoneerd aan Villa Pardoes. Zo heeft het dus ook echt zin dat soort dingen aan te pakken en op te ruimen.”
Wat kunnen we nu nog leren van deze objecten?
Patrick: “Door al die gevonden apparaten, zie je in het archief de geschiedenis van de techniek terug. Want waar we nu met kleine computerchips werken, waren het toen enorme kasten. We hebben daarom één van de eerste grote computers bewaard, die gebruikt werd in de Efteling. Dat is leuk om te zien.”
Gerrie: “Wat je ook terugziet, zijn de innovaties. Wat er niet was, maakten we zelf. Daar is veel ruimte voor geweest in het verleden en daardoor zijn er intern veel nieuwe technieken ontwikkeld. Soms zijn deze technieken vervangen door modernere varianten, maar vaak gebruiken we de technieken nog steeds.”
Ronald: “Of we gebruiken de technieken opnieuw! De houten draaischijven, die eind jaren zeventig werden ontwikkeld, hebben we weer ingezet bij het sprookje De zes Zwanen. Die oude techniek is best wel houtjetouwtje, maar in het Sprookjesbos vinden we dat juist leuk. Het mooie is ook dat het nooit kapot gaat. Daarom hebben we deze techniek bewust weer gebruikt.”
Zijn de meeste objecten nog wel bruikbaar voor herbestemming en uitleen?
Patrick: “Slijtage is vaak de hoofdreden dat objecten niet meer in het park staan. Een deel van ons budget gebruiken we om deze items te restaureren, zodat ze ook opgeknapt en wel tentoongesteld, hergebruikt of uitgeleend kunnen worden.”
Gerrie: “Soms is daar ook echt een directe aanleiding voor, zoals een expositie. De objecten die daarvoor nodig zijn, die krijgen dan voorrang en worden als eerste opgeknapt. Zo bouw je een collectie op van gereviseerde objecten.”
Archivaris Gerrie van Dongen in het Rekwisietenmagazijn.
Wat voor objecten worden er dan tentoongesteld?
Gerrie: “In het Efteling Museum hebben we om een aantal jaar een extra tentoonstelling, bijvoorbeeld ter ere van een jubileum van een sprookje of attractie. Sinds juni is er in het Anton Pieck Museum in Hattem een expositie over Roodkapje. Natuurlijk heeft de Efteling daar aan meegewerkt en allerlei objecten geleverd, zoals de originele tegeltjes uit de achterwand van het tafereel waar de Wolf in Grootmoeders bed ligt. Maar ook de notulen van de bouw destijds en het verhaal van de renovatie een aantal jaar geleden.”
Ronald: “Zo komt alles mooi samen. Toen duidelijk werd dat het huisje van Roodkapje opnieuw gebouwd moest worden, zijn wij zelf ook het archief ingedoken. Doordat de notulen van de bouwvergaderingen bewaard zijn gebleven, snapten we waarom bepaalde besluiten zijn genomen. Zo konden we het nieuwe huisje bouwen voor de eeuwigheid en recht doen aan de prent van Anton Pieck. Tijdens de sloop zijn er natuurlijk zoveel mogelijk iconische items bewaard en hergebruikt. Of gerestaureerd. We konden niet alle tegels van de achterwand redden, dus hebben we replica’s gemaakt. En nu liggen die originele tegels in het Anton Pieck Museum, zodat iedereen ze kan bewonderen. Dat had niet gekund, als we dat allemaal niet bewaard hadden. Juist daarom is erfgoedbeheer zo belangrijk.”
Gerrie: “De bouw van nieuwe onderdelen van de Wereld van de Efteling wordt daarom ook zorgvuldig vastgelegd met ontwerpen, films, documenten, notulen, enzovoorts. Net na oplevering interviewen we de mensen, die aan de bouw hebben meegewerkt. Dat gaat allemaal het archief in, zodat de volgende generatie aan de hand hiervan de verhalen kan reconstrueren.”
