Vanavond laat begon ik aan dit artikel met de gedachte; wat zijn voor mij de heilige huisjes van de Efteling. De no-go area's waar de sloopkogel ver vandaan moet blijven? Leuk topiconderwerp, dacht ik. Met een inleidend verhaal erbij werd het een heel epistel, maar ik wil het toch graag posten. Het Sprookjesbos is in dit onderwerp een geval apart, dat heb ik uiteindelijk niet in mijn verhaal meegenomen om enigszins focus te houden. Reacties of een eigen kijk op heilige huisjes zijn natuurlijk welkom 🙂
Heilige huisjes en de identiteit van de Efteling
Met de aankondiging van het verdwijnen van het Spookslot is de discussie over Eftelings cultureel erfgoed heviger losgebarsten dan ooit tevoren. Het verdwijnen van de Pegasus zagen we aankomen en dat was op zichzelf geen topper, de Bob kwakkelde al jarenlang met de gezondheid en deze rides zijn thematisch ook nooit sterk in het Eftelingse palet geworteld geweest. Dat ze zich wel in ons collectieve geheugen en onze zorgeloze jeugdherinneringen hebben genesteld is een ander verhaal. Voor veel 'moderne' Eftelingfans hoorden deze rides nu eenmaal in de Efteling, net zoals Nest! en Max & Moritz dat voor de fans over 20 jaar zullen horen.
Attracties als het waterorgel of de roei- en kanovijvers deden al wat meer stof opwaaien, omdat zij van zichzelf een kleine, maar fanatieke schare fans op hadden gebouwd. Beide 'belevingen' (als in, geen 'rit-in-een-karretje') hadden op zichzelf een bescheiden, maar wel degelijk zorgvuldig ontworpen, Eftelingse uitstraling. Hier kon vervanger Aquanura bij het leeuwendeel van de liefhebbers wel op goedkeuring rekenen. Niet omdat het een Waterogel 2.0 was, maar omdat het een uniek spektakel met duidelijk Eftelingse touch is.
Ontwikkeling
De roerende zaken in de Efteling zijn dus altijd al wat vergankelijker geweest. Tegelijkertijd is de Efteling een wereldspeler geworden in de jaren 80/90 met rides als de Python, Piraña, Fata Morgana, Droomvlucht en Villa Volta. Door het verloop van tijd zijn échte knallers daarna uitgebleven. Het park groeide, het bedrijf veranderde, prioriteiten lagen soms elders. Ondertussen veranderde de (pretpark)wereld mee en kan Baron 1898 zich met recht meten met het rijtje Eftelingklassiekers, maar is het wereldwijd geen schokkende attractie. Ondertussen liet de Efteling wel zien zich om die klassiekers te bekommeren. De laatste jaren, waarin al deze rides ruim volwassen zijn geworden, hebben ze allemaal hun grote rehab gehad, waarbij er technisch grondig huis werd gehouden, effecten in ere werden hersteld en er soms discutabele toevoegingen werden gedaan om een attractie te 'plussen'. De Python werd, als stukje (pret)parkgeschiedenis zelfs compleet opnieuw opgebouwd.
Ondertussen heeft de Efteling een duidelijke wil om te groeien in bezoekersaantal uitgesproken. Dat gaat gepaard met een continue ontwikkeling van het attractiepark, waarbij vaak nieuwe attracties geopend moeten worden. Daarbij lijken weinig heilige huisjes te bestaan. Het Spookslot gaat worden vervangen en inmiddels blijken er ook geruchten dat Droomvlucht op zijn laatste benen loopt én dat men er nog niet over uit is of een grootse rehab de moeite wel is. Gezien de leeftijd van veel Eftelingklassiekers zou dit verhaal bij meer rides kunnen opspelen.
Kwetsbaarheid
Persoonlijk schrik ik wel van die gedachte. Het is namelijk een feit dat de Efteling haar kracht voor een heel groot deel uit haar geschiedenis haalt. Daarin is het park uniek, slechts enkele parken ter wereld hebben dat. Denk aan Disneyland, Blackpool of Tivoli Gardens. Bij de laatste twee gaat het vaak om unieke achtbanen en constructies, bij de Efteling meer om gebouwen en figuren. Ik denk oprecht dat de Efteling een stuk kwetsbaarder wordt als dingen als Spookslot of Droomvlucht 'zomaar' zouden kunnen verdwijnen. Laat ik het anders verwoorden; ik denk dat de waarde die behoud of herbouw van zulke dingen groter kunnen zijn dan men denkt. Ze zijn namelijk sterk onderdeel van een identiteit. Ze zijn uniek, waarbij de kans dat de vervangende attractie dat niet is, aannemelijk is. Op den duur verliest de Efteling daarmee een deel van haar (unieke) identiteit en wordt daarmee een stuk kwetsbaarder ten opzichte van de concurrent. Als een nieuwe attractie dan onverhoopt tegenvalt, is het bestaande aanbod misschien niet meer voldoende om een bezoeker alsnog tot een bezoek te verleiden. Sprookjes zien we ook bij Disney, mooie gevels ook bij Plopsa en themawerelden ook bij Europapark.
Identiteit
Een bedrijf, organisatie, evenement, cultuur of wat dan ook, heeft heilige huisjes nodig om identiteit aan te ontlenen. Met het ontmantelen (we, of in elk geval ik, weet niet wat er van het Spookslot blijft bestaan) van het Spookslot laat de Efteling zien dat ze behoorlijk in die identiteit durven te snijden. Als ideeën over Droomvlucht waar zijn, laten ze ook nog eens zien dat ze behoorlijk in het attractieaanbod durven te snijden. In het Sprookjesbos zijn de paddenstoelen al een tijd niet meer toegankelijk en is Vrouw Holle ook met een lege belofte nog niet herbouwd. Roodkapje kreeg veel liefde en een herbouw. Daar zagen we al dat er 60 jaar terug nu eenmaal andere technieken gebruikt werden dan nu en dat niet elk scheurtje of kromming gemaakt kan worden. Ook een Python wordt compleet herbouwd, waarbij de track en omgeving níet beter of in elk geval hetzelfde zijn als het origineel. Met de wetenschap van nu kan ik écht niet rijmen dat de Python niet 'gewoon' is vervangen door een nieuwe degelijke achtbaan, met verhaal en thema anno nu. Ik vraag me daarom af, wat voor de Efteling hun heilige huisjes nog zijn.
Heilige huisjes
Mijn idee met dit topic was eigenlijk om iedereen zijn heilige huisjes te laten vertellen. Dit relaas hiervoor vloeide zo uit mijn toetsenbord, misschien een beetje te zwaar. Anyway, mijn voorschot:
Het Spookslot; in elk geval het gebouw. De hoofdshow heeft gewoon weinig attractiewaarde meer en was eigenlijk na 15 jaar met Carnaval Festival, Fata Morgana en Droomvlucht, al gedateerd. De echte 'nieuwe tijd' werd ingeluid met de Python. Spookslot was een sprookje XXL, meer eigenlijk niet. Omgevingswaarde heeft het echter wél, en een unieke signatuur zeker. Dat men daar aan de binnenkant dus op den duur 'iets' mee moest gaan doen kan ik begrijpen. Ik ben alleen bang dat een intamin multimedia ride nooit die romantiek gaat raken die het Spookslot nu heeft. Het feit dat het een kijkattractie of doorloopshow is die nu wellicht vervangen wordt door een 'rit-attractie', vind ik ook jammer. Een gemis in die identiteit, dus.
Fata Morgana; voor mij één van de beste Eftelingattracties en een waar ze in de branche naam en faam mee hebben gemaakt. Een attractie die volgens mij ook lastig opnieuw te bouwen zou zijn op hetzelfde niveau. Echt een product van zijn tijd, waar heel veel puzzelstukjes op hun plaats zijn gevallen. 1+1 is 5 in dit geval. Gelukkig ook niet zo gecompliceerd qua ritsysteem, dus wellicht beter te onderhouden op zich. Stel dat afbreken en herbouwen ooit nodig mocht zijn, ook een lastige om als 'nieuw' te verkopen denk ik. Liever behouden tot het bittere eind, dus.
Droomvlucht; een unieke ride qua ontwerp. Na Magnus Opus Fata Morgana durfde Ton groter te dromen. Het bracht ons de unieke werelden van Laaf en Droomvlucht. Met een voor die tijd unieke manier van vervoeren, namelijk hangend, en een paar ijzersterke scènes (Kastelenrijk, Hemelburchten, Zompenwoud). Desalniettemin een paar sterke tekortkomingen; een themaloze en saaie wachtrij, die vaak lang is. Geeft de Efteling sterk het imago van 'wachtpark'. Een ritsysteem wat piept en kraakt en bloementuinen die oubollig kunnen zijn. Ruimte voor upgrade dus, maar niet om te verwijderen. Elfjes zijn gewoon synoniem voor Efteling. Helaas voor Droomvlucht zijn de Indische Waterlelies veiliger denk ik.
Villa Volta; world first, thematisch ijzersterke attractie, verbluffende animatronic voor die tijd (met name door het eigen ontwerp van Hugo's kop) en nog steeds de beste in zijn soort. Ook qua uitstraling goed. De Villa detoneert niet en heeft ook geen onmogelijke loods om te verbergen. Helaas wordt ook deze attractie minder 'populair' en is de techniek zwaar aan vervanging toe. Ik denk dat het beter te doen zou zijn dan bij een Spookslot, en dat zelfs herbouw goed 1 op 1 zou lukken. Alleen weinig mogelijkheden om te plussen. Mocht de technische tijd van de Villa dus komen, dan zou ik toch sterk twijfelen of men wel wil investeren in een hoop vernieuwing die uiteindelijk niemand ziet. Volgens mij wel sterk verbonden met de identiteit die ik eerder noemde. Een unieke ride als deze gaat de Efteling nooit meer krijgen, om over de soundtrack nog maar te zwijgen.
Baron 1898; waar de schaal van Eftelingse aankleding enorm is opgerekt, met verbluffend resultaat. Het samenvallen van thema en techniek is heel knap gedaan. In die attractie voel je ook gewoon de passie van het team wat eraan gewerkt heeft. Een baron in de vorm zoals die er nu staat, kun je niet nog eens bouwen. Met de snuisterijen en originele details op de juiste plek zijn hier ook veel stukjes op hun plek gevallen. De Fata Morgana voor het team van 'nu', denk ik. Symbolica lijkt daar misschien toepasselijker, maar dat ze mooie muurtjes kunnen tekenen dat weten we wel. Iets durven ontwerpen als de Baron is een heel ander verhaal.
Volk van Laaf; als je het over identiteit hebt is Laaf een belangrijk onderdeel. Veel unieke zaken van de Efteling komen daar samen. Fantasierijke figuren, romantische vormgeving, groene omgeving, niet alleen vanuit een ritsysteem te bezichtigen. En dat maakt dan dat het voor sommigen ‘niet populair’ is, omdat er geen wachtrij voor te vinden (de monorail buiten beschouwing, want capaciteit). Volgens de beredenering van het Spookslot dus een mooie lap grond om een nieuwe themawereld op te bouwen.
Carousselpaleis; en dan het complex als geheel. Met de carrousel heb ik persoonlijk niet zoveel, maar de gangen er omheen ademen ontzettend veel sfeer en een ervaring als deze vind je nergens anders. Het diorama is een mooie kijk-attractie. Ik vind het ook oprecht jammer dat de zaal van het Waterogel niet meer toegankelijk is, want dat was ook altijd zo’n fantastisch curieuze plek om rond te struinen. Technisch volgens mij wel steeds meer een item om te onderhouden, en het Diorama krijgt ook maar bij vlagen de aandacht die het verdiend van de onderhoudsploeg. Wel dus ook zo’n tekenend voorbeeld van een ride/plek die je in geen park ter wereld tegen kunt komen, behalve in de Efteling.
En hetzelfde gaat dan op voor bijvoorbeeld de stoomtrein en de draai- en zweefmolens in het park. Technisch gezien wordt het steeds lastiger om die goed te onderhouden/laten rijden. Toch is het een van de dingen waarvoor de Efteling dat extra stapje zou moeten doen om het toch wezenlijk onderdeel van het park te houden.
Impact
Attracties als Piraña, Pagode, Halve Maen of bijvoorbeeld Vogel Rok hebben die status wat mij betreft niet. Stuk voor stuk goede rides of zelfs toppers in hun genre. Maar mocht het nodig zijn om de zaak te slopen en in een andere vorm terug te brengen zou dat denk ik geen verschil maken. Het zijn geen van alle attracties waarbij het thema het verschil maakt. Al zit Piraña qua lay-out en opbouw wel heel sterk in elkaar en is het ritverloop van Vogel Rok ook uitgebalanceerd en uniek. Modernere thema attracties als De Vliegende Hollander en Symbolica zijn qua aankleding natuurlijk top (al kun je over de stijlkenmerken van DVH twisten), maar qua impact halen die het niet bij Fata Morgana of Droomvlucht. Carnaval Festival heeft absoluut een plekje in de Efteling veroverd, maar blijft een vreemde eend in de bijt. En met moderne toevoegingen als Nest!, Joris en de Draak of Max & Moritz vind ik die Eftelingse identiteit echt ontbreken. Voor een groot deel zijn dat stijlkenmerken, maar zeker ook zit dat hem in originaliteit, kwaliteit en bijvoorbeeld inpassing in het bestaande park, het groen en de omgeving.
Littekens
Bovendien zijn het attracties die ingepast moesten worden in het gat wat een andere ride achterliet. Voor mijn gevoel blijf je daar steeds littekens mee zien. Liever ontwikkelt de Efteling gewoon eigen concepten voor nieuwe attracties, en kijken ze dan waar die het best past. Dan kan iets nieuws ook gewoon lekker eigen zijn, en niet op voorhand al te zijn aangepast aan wat er eerst stond, al is het maar om een hommage te brengen. Wat dat betreft sta ik ook helemaal open voor nieuwe ontwikkelingen en mogen die lekker op zichzelf staan. Het is immers geen museum of herdenkingsplek. Ik denk alleen wel dat men zich goed moet beseffen welke immateriële waarde sommige attracties, gebouwen of plekken in het park hebben en dat sommige zaken, hoeveel techiek, geld of expertise je er ook tegenaan gooit, niet zomaar vervangbaar zijn.
